آداب اجتماعی
اهمیت ماه رجب و شعبان
س1: اهمیت ماه رجب و شعبان در چیست؟
ج: وقتی پروردگار متعال روزه‌ی ماه رمضان را واجب کرد، حرف‌هایی را از دو ماه جلوتر از ماه رمضان زد که انسان‌ها را در این دو ماه آمادگی بیشتری بدهد تا وقتی وارد ماه مبارک رمضان می‌شوند، بتوانند کاملاً برنامه‌ی آن را پیاده کنند؛ و الّا اگر انسان‌ها تا قبل از ماه رمضان آزاد عمل کنند و از اوّل ماه رمضان بخواهند محدود شوند، برای نوع نفوس و طبایع سخت است؛ لذا خدا دستور داده است که ماه رجب هم روزه بگیرید؛ ماه شعبان هم روزه بگیرید؛ در ماه رجب دعا زیاد بخوانید و گناه را کم کنید تا نفوس آماده شوند و در ماه رمضان بتوانند صد در صد از مزایای مادّی و معنوی این ماه بهره‌مند شوند.
س2: عملکرد ما در ماه‌های رجب و شعبان چگونه باشد تا از رمضان بیشتر استفاده کنیم؟
ج: برای ورود به ماه مبارک رمضان در این دو ماه باید آمادگی بیشتری پیدا کنیم؛ لذا مستحبّ است انسان همه‌ی ماه رجب و شعبان را روزه بگیرد.
س3: اگر از ماه رجب و شعبان استفاده نکرده باشیم، می‌توانیم از ماه رمضان بهره‌ای ببریم؟
ج: استفاده می‌شود اما بعید است؛ کسی که آن دو ماه را از بین برده، سومی را هم لااقل نیمه‌کاره می‌گذارد. ولی می‌شود و قابل جبران است.
س4: در دعای ماه رجب چرا «شَرِّ الدُّنْیا» با «جَمِیع» آمده ولی «شَرِّ الاخِرَةِ»،[1] به صورت تنها آمده است؟
ج: عطف است. عطف که باشد، «جَمِیع» هم زنده می‌شود و او هم می‌شود «جَمِیع»؛ چون تکرار یک کلمه در زبان عربی مطلوب نیست؛ لذا عطف می‌دهند و تکرار نمی‌کنند؛ اما عطف هم به معنای«جَمِیع» است؛ جمیع خیر و جمیع شر، هر دو.
س5: سرّ این‌همه دستور به قرائت سوره‌ی «قل هو اللّه» در ماه رجب چیست؟[2]
ج: «قل هو الله» آیه‌ی توحید است. مسلمان باید خدا را این‌طور با باور بشناسد. اگر خدا در قرآن خودش را توصیف نمی‌کرد، کسی بلد نبود؛ لذا گفته‌اند: «این آیه، نَسَب خدا است؛ شناسنامه‌ی خدا است؛ این را زیاد بخوانید که مضمون آن در دل شما مستحکم شود». یکی از شگردهای قرآن کریم این است که خدا را معرفی می‌کند؛ چون انسان‌ها نمی‌دانند که خدا کیست، چیست، چه چیزی دارد و چه چیزی ندارد. آن‌ها بت‌پرست بودند. خود خدا در سوره‌های قرآن کریم به خصوص در اواخر آیات، خودش را معرفی کرده است؛ سمیع، علیم، قدیر، رحیم و ... این‌‌ها همه معرفی خودش است. بهترین معرفی و عرفان الهی همان پذیرفتن معرفی‌ای است که خود خدا از خودش کرده است.
س6: آیا صحیح است که در کنار تقوا زیاد خواندن سوره‌ی توحید یقین را زیاد می‌کند؟
ج: ترک گناه یقین را زیاد می‌کند. سوره‌ی توحید و هر سوره‌ی دیگر چون طبق دستور خدا است که فرموده: «فَاقْرَؤُا ما تَیَسَّرَ مِنَ الْقُرْآنِ»[3] از این باب چون عبادت است، هر عبادتی ایمان را بالا می‌برد؛ اما اگر شما بخواهی با خواندن سوره‌ی توحید یقین پیدا کنی، هرگز پیش نمی‌آید. با اطاعت فرمان پیش می‌آید. اگر گناه نکنی، درست می‌شود ان‌شاءالله.
س7: در روایت داریم که «ماه شعبان ماه رسول خدا است»؛[4] یعنی چه؟
ج: در آن دعایی که در روزهای ماه شعبان خوانده می‌شود آمده که «این، ماه پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله است».؛ یعنی ارتباط پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله با این ماه بیش از سایر ماه‌هاست. در این ماه ایشان روزه می‌گرفتند و کار‌هایی می‌کردند که در ماه‌های دیگر انجام نمی‌دادند. این منشأ ارتباط بیشتر این ماه با پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله و ارتباط پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله با این ماه است. لذا وقتی ماه شعبان داخل می‌شد، ایشان جارچی می‌فرستادند در کوچه‌های مدینه داد می‌زدند که «خدا رحمت کند کسی را که کمک کند پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله را در روزه گرفتن این ماه!» لذا در روایت آمده که حضرت امیر علیه السلام فرمودند: «از آن‌وقتی که من شنیدم جارچی پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله این حرف‌ها را می‌زد، روزه‌ی ماه شعبان از من فوت نشده است».
س8: این کمک یعنی چه؟
ج: اگر ما روزه بگیریم، به ایشان کمک کرده‌ایم؛ چون روزه، مرا اصلاح می‌کند و ایشان هم می‌خواهد که من اصلاح شوم؛ در این‌صورت به ایشان کمک کرده‌ام. یکی از مقدمات تقوا روزه است؛ بنابراین هر کس روزه بگیرد، به پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله کمک کرده است؛ چون هدف ایشان این بود که مسلمانان گناه نکنند و در خطّ بندگی قرار بگیرند و با روزه گرفتن این تحقق پیدا می‌کند.
س9: زمانِ ماه شعبان در این موضوع، مدخلیت داشته یا اینکه اگر در ماه‌های دیگر هم روزه گرفته شود ...
ج: فرقی نمی‌کند. بالاخره یک ماه شعبانی باید درست شود. نمی‌شود گفت که همه‌ی دوازده ماه، ماه شعبان است. مردم زیر بار نمی‌روند. سالی یک ماه را ماهِ رمضان کردند و در کنارش هم ماه شعبان را گذاشتند. یک ماه رجب هم درست کردند و ... اگر همه را می‌گفتند، مردم زیر بار نمی‌رفتند. انسان‌ها زرنگند. اول ماه رمضان بود و می‌گفتند: «ماه خداست». بعد ماه شعبان بود و گفتند: «ماه پیغمبر صلی الله علیه و آله است». ماه رجب را هم گفتند: «ماه حضرت امیر علیه السلام است؛ چون سیزده رجب تولد ایشان است». در همین سه ماه، مردم خیز برمی‌دارند و مابقی را نه. می‌گویند: «ماه ماست، نه مال خدا و پیغمبر صلی الله علیه و آله و امام علیه السلام ».
س10: منظور از «مَعْدِنِ الْعَظَمَةِ»[5] در مناجات شعبانیه چیست؟
ج: معدن به‌جایی می‌گویند که یک جنس در آنجا زیاد پیدا می‌شود؛ مثل معدن طلا، نقره و مس. آنجا هم جای عظمت است و از همه‌جا بیشتر، عظمت آنجا هست.
س11: منظور از «کَمَالَ الِانْقِطَاعِ»[6] در مناجات شعبانیه چیست؟
ج: انسان گاهی نود و پنج درصد از غیر خدا منقطع است و پنج درصد به غیر خدا متصل است. کمال انقطاع یعنی صد در صد از غیر خدا بریده باشد.
س12: در دعای شعبانیه مراد از «حجاب‌های نورانی»[7] چیست؟
ج: حجاب دو جور است؛ گاهی ظلمانی است و گاهی نورانی. گاهی انسان گناه می‌کند، ظلم می‌کند، دزدی می‌کند، لذا حجاب ایجاد می‌شود. گاهی نه؛ نماز شب می‌خواند. نماز شب نورانی است. اگر ما ببینیم که خلاصه داریم کار‌هایی می‌کنیم، خود این، حجاب نورانی می‌شود. باید عمل خیر را انجام داد و فراموش کرد.
س13: اگر فراموش کند، چه کند؟
ج: هیچ.
س14: باید تقوا را ادامه دهد؟
ج: بله
س15: همچنین در مناجات شعبانیه منظور از «إِلَهِی وَ ألْحِقْنِی بِنُورِ عِزِّک» چیست؟
ج: این‌‌ها برای بعد از ترک گناه است؛ فعلاً ما گرفتار ترک گناه هستیم. امیدواریم خدا خودش توفیق ترک گناه بدهد، آن‌وقت این «نُورِ عِزِّک» و غیره ان‌شاءالله معلوم می‌شود.
س16: آیا اعتکاف در ماه مبارک رمضان هم مثل ماه رجب فضیلت و اثر خاص را دارد؟
ج: بهتر از آن ماه‌هاست؛ چون پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله ده روز در ماه رمضان اعتکاف می‌کردند. جنگ بدر در ماه رمضان اتفاق افتاد و در آن سال ایشان نتوانست اعتکاف کند. سال بعد دو دهه اعتکاف کرد و قضای سال گذشته را انجام داد.
پرسش و پاسخ از عارف بالله حضرت آیت الله خوشوقت تهرانی اعلی الله مقامه الشریف
[1]. ... وَ اصْرِفْ عَنِّی بِمَسْأَلَتِی إِیَّاکَ جَمِیعَ شَرِّ الدُّنْیا وَ شَرِّ الاخِرَةِ، فَإِنَّهُ غَیْرُ مَنْقُوصٍ ما أَعْطَیْتَ، (الإقبال بالأعمال الحسنة، ج3، ص211)
[2]. وَجَدْنَا ذَلِکَ مَرْوِیّاً عَنِ النَّبِیّ قَالَ قَالَ النَّبِیُّ [رَسُولُ اللّهِ] مَنْ قَرَأَ فِی عُمُرِهِ عَشْرَةَ آلَافِ مَرَّةٍ قُلْ هُوَ اللّهُ أَحَدٌ بِنِیَّةٍ صَادِقَةٍ [صَافِیَةٍ] فِی شَهْرِ رَجَبٍ جَاءَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ خَارِجاً مِنْ ذُنُوبِهِ کَیَوْمَ وَلَدَتْهُ أُمُّهُ فَیَسْتَقْبِلُهُ سَبْعُونَ مَلَکاً یُبَشِّرُونَهُ بِالْجَنَّة. إقبال الأعمال، ج2، ص: 648
[3] . مزمل، 20
[4] . قَالَ رَسُولُ اللّهِ شَعْبَانُ شَهْرِی وَ شَهْرُ رَمَضَانَ شَهْرُ اللّهِ عَزَّ وَ جَلَّ... (الأمالی (للصدوق)، ص19)
[5] . إقبال الأعمال، ج2، ص687
[6] . إِلَهِی هَبْ لِی کَمَالَ الِانْقِطَاعِ إِلَیْکَ وَ أَنِرْ أَبْصَارَ قُلُوبِنَا بِضِیَاءِ نَظَرِهَا إِلَیْکَ حَتَّى تَخِرَقَ أَبْصَارُ الْقُلُوبِ حُجُبَ النُّور... (إقبال الأعمال، ج2، ص687)
[7]. إقبال الأعمال، ج2، ص687